| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

LIZZ52

Page history last edited by Imarru 3 years, 4 months ago

Aldagai trofikoak. Ziklo Biogeokimikoak

 

 

1.-Ekosistema baten Aldagai Trofikoak:

Parametro trofikoak ekosistemaren egitura eta funtzionamendua ezagutzeko erabiltzen dira; maila trofiko zehatz batenak edota ekosistema osoarenak izan daitezke. Gehienetan erabiltzen direnak hauek dira:

 

1.1- Biomasa (B):

Maila trofiko batean, Materia Organiko (MO) bizia edo hila bezala metatu den energia kopurua da (Eguzki energia kasu gehienetan). Ekosistema osoa hartzen baldin ba dugu, edo Biosfera balitz, orduan ekosistemaren Biomasa edo Biosferaren Biomasa izango dugu.

Biomasa-ren adierazpena:

  1. Materia organikoaren Pisu lehorra edo Carbono organikoaren pisu lehorra, azalera unitateka edo bolumen unitateka: MO-gr/cm2 edo MO-Kg/m3 edo C-Kg/m2 eta abar.
  2. Energia kopurua azalera edo bolumen unitateka: Kcal/m2, edo cal/cm3.

OHARRAGramo batek M.O. gutxigorabehera, 4 Kcal edo 4 Cal. ekoizten ditu.

(gluzido 1 g-ek= 4 Cal; proteina 1 g-ek= 4 Cal.; lipido 1 g.-ek= 9 Cal)

 

Egitura konplexuko ekositemek, biomasa kopuru handi bat izaten dute ( basoak adibidez). Ekosistema kontinentaletan landare-biomasa animali-biomasa baino handiagoa izaten da; ekosistema ozeanikoetan alderantziz gertatzen da. Hiru Biomasamota bereizten dira:

  • Biomasa primarioa: Ekoizleek ekoizten dutena.
  • Biomasa sekundarioa: Kontsumitzaileek eta deskonposatzaileek egiten dutena.
  • Hondar-Biomasa: Giza-iharduereetatik eratortzen dena: lastoa, zimaurrak, etxalde-gorokinak, elika-hondarrak ….)

 

1.2- Ekoizpena (P):Ekositematik dabilen energia fluxuaren neurri bat da.

Definizioa: Denbora mugatu batean egiten den Biomasa unitateak eta bere adierazpena Kcal/m2.urte edo kcal/m2.egun edo Kcal/ha.urte

  • Ekoizpen Primarioa (PP): Ekoizleek harrapatu duten energia adierazten du, hau da ekoizleek egin duten biomasa denbora unitateka.
  • Ekoizpen sekundarioa(PS): beste maila trofikoeek harrapatzen duten energiaren adierazpena, hau da beste maila trofikoeek egin duten biomasa denbora unitateka.
  • Ekoizpen gordina(PB): Maila trofiko batek harrapatzen duen energiaren guztira.
  • Ekoizpen garbia(PN):Maila trofiko batek harrapatzen duen energiaren guztira, prozesu metabolikoetan (arnasketa zelularra R, jariaketak, gorozkinak, gernua X…) gastatzen dena kenduta. Honen arabera, azter ezazu ondoko ekuazioa:

 

PPN = PPB- (R+X) ekosistema osoan edo maila trofiko zehatz batean aplika daitekeena.

 

Ekoizpen Primario Garbia, Eguzki-irradiazioaren araberakoa izaten da ( orduan, albedoa, latitudea eta Atmosfera ikasi genuenean aztertu genuen beste aldagaiak) .

Batazbeste, Ekoizpen P. GarbiaEkoizpen P Gordinaren %50-a izaten da, baina ekosistema motaren arabera alde handiak izaten dira.

Garrantzitsuenen Ekoizpen Primario Garbia taula honetan ikus daiteke:

 

Gainazalera iristen (Behe atmosferara) den irradaren %10-koa soilik ekoizleen eskura dago. Energi kopuru handia bada ere, honen %1-3 -koa da fotosintesian erabiltzen dena, gainontzekoa prozesu biologikorik gabeko bidetatik zirkulatzen da (energia exosomatikoa).Kontinenteetan, batazbesteko Ekoizpen Primario Garbia:300-350g Karbono/m2urtekoa izaten da.

Ikusten denez, Lurrak jasotzen duen energia kopuruaren oso zati txiki bat ekoizleek aprobetxatzen dute eta organismo bizidunetan sartzen da (energia endosomatikoa).

 

1.3- Produktibitatea (p) : Produktibitatea, EKOIZPENA eta BIOMASA-ren arteko erlazioa da:

p= P/B · 100

Produktibitate gordina (pB): pB = PB/B

 

1.4- Berriztapen tasa edo Turn Over (Q):

Hau da Produktibitate Garbia edo Q

Q= PN/B

 

Berriztapen-tasak, 0-tik 1-ra bitarteko balioak har ditzake, eta biziduneek bereuan materia organikoa berritzeko behar duten denbora adierazten du (maila trofiko bakoitzean). Ekosistema batetik dabilen energia fluxua baloratzeko, askotan berriztapen-tasak informazio argiago ematen du ekoizpen garbiak baino. Adibidez:

itsas-fitoplanktonaren ekoizpena landaretza kontinentalarena baino txikiagoa da; hala ta guztiz ere, fitoplanktona oso azkar berrizten denez (bizi-zikloa oso laburra eta ugalketa-tasa handia da eta) bere produktibitatea oso handia da eta biomasa-ekoizpena (ekoizpen garbia) landaretza kontinentalaren produktibitatearen tamainakoa izan daiteke.

 

Beste adibide bat:

Agrobiosistemetan, arto-soro bat kasu, Q = 0,85 edo 0,9 balio dezake. Larredi batek 0,5 gutxigorabehera eta baso heze heldu batek 0,05 edo 0,1. Hau da Ekosistema artifitzialeek eta gazteek oso Q handia izaten dute eta ekosistema heldueek oso Q balio txikia izaten dute. Ekosistema gazteetan eta artifitzialetan, egitura oso sinplea izaten da, biomasaren egonaldia oso txikia da eta materia oso azkar zirkulatzen da

Ekosistema helduetan, (klimax egoerakoetan) egitura eta antolamendu maila oso konplexuak izaten dira, egonkortasuna handia eta produktibitatea (p) txikia; energia asko sartzen da baina gehiengoa ez da gastatzen biomasa berria egiten, egitura eta konplexutasuna mantentzen baizik.

Ekosistema heldu batetik biomasa-erauzketa egiten denean, ekosistena sinplifikatzen da eta ekosistema bergaztetzen da , arnasketaren gastua murrizten da eta produktibitatea areagotzen da (horrexegatik basoak "garbitzen dira" eta mantenu-lanak egin behar dugu).

 

1.5- Berriztapen dendora (tr) edo 1/Q :

tr = B/PN

 

Berriztapen-tasaren inbertsoa da. Berriztapen-tasa txikia denean berriztapen-denbora handia behar dugu eta alderantziz. Bioelementuen egonaldia neurtzen du, ekosistemaren egitura biologikoen barnean.

(tr)-ari buruz, ekoizleen espezieek bi estrategia izaten dituzte:

  1. Espezie azkarrak: Indibiduo txikiak, egitura eta morfologia sinple eta ugal-tasa oso handia da. Adibidez: Fitoplanktona.
  2. Espezie geldoak: Tamaina handiko indibiduoak, morfologia konplexua eta ugal-tasa txikia. Adibidez: ugaztunak.

 

Gehiengoetan, ekosistema natural guztietan bi motatako espezieak elkarkidetzan bizi dira.

 

1.6- Eragimen ekologikoa:

Maila trofiko baten edo ekosistema osoaren errendimendu energetikoa neurtzen du. Sarrera eta irteera erlazioa adierazten du.

Ekoizleen kasuetan, erlazio honen bidez neurtzen da:

Energia erabilia edo asimilatua/ eguzki-energiaren sarrera osoa

 

Batazbesteko balioak %1-3 koak izaten dira aurreko taulan ikusi dugun bezala.

Kontsumitzaileen kasuetan, Ekoizpen Garbia/hartutako elikagaien pisua

Eragimen ekologikoa= PNi/ PNi-1 · 100

 

Kate trofikoak laburbilduz, hau da lehenengo maila trofikoetatik elikagaiak hartzen ditugunean, hobeto aprobetxatzen da ekosistemetan sartzen den energia (irteera gutxiago) eta indibiduo gehigago elika daitezke.

 

Beste aldagai batzu :

1.7- Ekoizleen eragimena :

Ekoizpen Primarioan xurgatzen den energia ekosistemara iritsi den energia-guztirarekiko

Ekoizleen eragimena = Energia asimilatua/ Energia sarrera · 100

 

1.8- Arnasketatik galtzen den energia :

Asimilatu edo xurgatu den energiaren zatia, biomasa bihurtu ez dena:

Galerak arnasketa = Pgarbia/ Pgordina · 100

 

1.9- Kontsumitzaileren errentagarritasuna edo Ekoizpen garbiaren eragimena:

Egiten den Biomasa kontsumitutako elikagai kopuruarekiko:

Kontsumitzailearen errentagarritasuna = Pgarbia / Elikagai kopurua · 100

 

 

2.- Piramide trofikoak:

Ekosistema baten maila trofiko desberdinen arteko harremanak eskematikoki irudikatzeko erabiltzen diren irudiak dira; altuera egonkorreko laukizuzenak erabiltzen dira, gainjarrita, berauen zabalera hautatutako aldagaiarekiko proportzionalak izaten dira.

1.- Energia-ko piramideak: Maila trofiko bakoitzaren edukin energetikoa adierazten dute, adibidez gr/m2.egun neurri unitateetan, horrexegatik ekoizpen-piramideak ere deitzen dira.

 

2. - Biomasa-ko piramideak: Maila trofiko bakoitzean pilatu den biomasa adieratzen dute, Materia Organikoaren pisu lehorra edo bere baliokide energetikoa adierazten dituzte: gr/ m2 adibidez, maila trofiko bakoitzean.

 

3. - Zenbaki-ko piramideak: Maila trofiko bakoitzean dagoen indibiduo kopurua, azalera edo bolumen unitateka. Piramide hauek ez dute oso informazio baliogarririk ematen; oso gutxitan erabiltzen dira. Bizkarroiak kontuan hartzen direnean, beti alderantzizko piramideak sortzen dira.

Bataz beste, maila trofiko batetik ondorengora pasatzen den energia %10-koa besterik ez da izaten, arnasketa zelularreko prozesuetan eta gorotzetan eta hondakin biologikoetan energia asko galtzen baita.

 

 

 

 

 

3.- Ziklo biogeokimikoak:

Materia organikoaren bioelementueek egiten duten ibilbidea da, Atmosfera, Hidrosfera, Biosfera eta Geosferatik zirkulatzean.

Prozesu multzo bat da, garrantzi biologiko handiko elementu bat duten konposatuak eraldatzekoa, bere oxidazio-erredukzio egoera aldatuz, Sistema Natural batetik beste batera transferituz eta berriz Materiaren zikloan sartzeko prest utzi arte.

Bi ziklo mota bereizten dira: elementu gaseosoen zikloak eta elementu sedimentarioen zikloak.

Lehenego kasuan, Atmosfera gordailu naturala izaten da, zirkulazioa azkarra da eta nahiko ziklo itxiak izaten dira (O2, C eta N2arenak dira); bigarren kasuan, gordailua Geosfera da, ziklo geldoak dira zeren eta elementua hauek, meteorizazio eta higaduraren bitartez harrietatik askatu behar baitira. Elementua hauek Atmosferatik pasatuz gero oso ibilbide motza egiten dute. Askotan sakontasun handieneko sedimentuetan biltzen direnez, jokoz kanpo edo zikloz kanpo gera daitezke, horregatik faktore mugatzaileak izaten dira; garrantzitsuenak P eta S arenak dira.

 

 

 

3.1- Karbono-aren zikloa.


Bio-Karbonoaren parte bat harri karbonatodunetan edo hidrokarburoetan biltokiratuta geratzen da.

Meteorizazioak eta errekuntzeek askatzen dute.

 

Karbonoaren zikloa (gaztelaniaz, video)

 

 

 

 

3.2- Nitrogeno-aren zikloa:

 


Nitrogeno gehiengoa, Atmosfera dago Nbezala; oso molekula egonkorra da, eta biziduneek ezin dute zuzenean erabili.

Ekoizleek, nitratoak erabiltzen dituzte (NO3-) . Nitrato gehiengoa bakterioek eta onddoek sorteen dute N2 atmosferikotik abiatuta.

Gizadiak hiru eragin hauek sortzen ditu Nitrogenoaren zikloan:

 

1.-N2 finkatze industriala: Hau da N2 tik NH3 lortzea. Amoniakoa prozesu industrial askotan erabiltzen da (ongarriak egiteko …).

2.-Goi Tenperaturako errekuntzak: Zentral termikoetan, errekuntza ganbaretan oso temperatura handiak sortzen dira eta airearen N2 etaO2 erreakzionatzen dira NO2 sortuz.

Gasolina eta petroliokinen errekuntzetan ere, Nox askatzen dira.

3.-Gehiegizko ongarritzea: Nitrogenoa, lurzoruetan mugatzailea da , ekoizpen primarioa baldintzatzen baitu. Arrazoi honengatik ongarriketaren bitartez mugak gainditzen saiatzen dira eta Nitrogenoaren zikloa azkartzen da.

 

Nitrogenoaren zikloa (irudia, euskeraz)

 

Nitrogenoaren zikloa (gaztelaniaz, video)

3.3- Fosforoa-ren zikloa:


 


Biltoki nagusia Fosfatoak dira (PO43-) sedimentu itsastarretan metaturik daudenak.

Hondo ozeanikoetan ehun miloi urtez egon daitezke berriro bizidunentzat eskuragarriak izan arte ; arrazoi honengatik, Fosforoa ere mugatzaile bat da, Ekoizpen Primarioan mugatzailerik garrantzitsuena.

 

Harri fosfatudunarik garrantzitsuena apatitoa da; fosfatoak lurzoruetara pasatzen dira, apatitoen meteorizazioarengatik.

Sare trofikoetan erabiltzen dira, baina lurzoruetara itzultzen dira deskonposaketa mikrobianoen bitartez; ozeanoetara iristen dira (ibaieek eramanda) eta berehala hondoratzen dira disolbagarritasun txikia dutelako.

Itsas hondoko sedimentuetan eta harrien zikloan egonaldi luze ematen dute.

 

Fosfatoen Egonaldiak:

Lurreko ekosistemetan: 102-104 urte

Gainazal ozeanikoan: egun batzurez.

Ur ozeanikoetan: 25000 urtez, batazbeste.

Hondo ozeanikoko sedimentuetan: ehun miloi urtez.

 

Fosforoaren zikloa (gaztelaniaz, video)

3.4- Sufrea-ren zikloa:


 

Biltokirik garrantzitsuena, Litosfera da, igeltso eta pirita bezalako mineraletan

aurkitzen baita.

Ekoizleek sufrea sulfato bezala (SO42-) hartzen dute; sulfatoa ugaria da Hidrosferan (disolbatuta) eta zerbait gutxiagolurzoruetan.

Escherichia eta Proteus generoko bakterioeek eta Aspergillus, Neurospora onddoeek materia organiko-ko deskonposaketatik sulfatoak lurzoruetara askatzen dute berriro.

Atmosferan sulfato gutxi dago, eta jatorri bolkaniko (edo antropiko) duen SO2 tik dator, urarekin erreakzionatu ondoren (gogoratu euri azidoa).

 

Sufrea Atmosferan egon daiteke ere SH2 (jatorri bolkaniko eta M.O. deskonposaketa anaerobikotik) eta DMS (dimetilsulfuroa); DMS itsasbelarreek ekoiztu eta askazten dute; eguzki-irrada isladatzen du (beraz, albedoa handitzen du) eta atmosferaren zenbait osagai kondentsatu eta prezipitarazten du honengatik negutegi eragina murrizten du.

 

Sufrearen zikloa (gaztelaniaz, video)

3.5- Oxigenoa-ren zikloa:


 


Oxigenoa, uraren elementua denez, bere zikloa ziklo hidrologikoarekin erlazionatuta dago.

Bizidunook atmosferatik oxigenoa hartzen dugu eta CO2 bezala askatzen dugu.

 

Ekoizleek oxigenoa askatzen dute, fotosintesian, ur molekuletatik (fotolisia) abiatuta argi energia kontsumituz.

Atmosferan oxigenoak erreakzio batzuetan parte hartzen du (ozono sorreran kasu).

 

 


 

 

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.