| 
  • If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.

  • You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!

View
 

Atmosferaren egitura (redirected from LIZZ22)

Page history last edited by Imarru 1 year, 6 months ago

Atmosferaren egitura. 

 Atmosferaren funtzioak.

 

 

1.- Atmosferaren egitura:

Egitura eta geruzaketa, hiztegi eta ikuspuntu desberdinetatik deskriba daiteke; erabiltzen den irizpidearen arabera “egitura-eredu” desberdinak sortzen dira atmosferan :

Erabilitako irizpidea

 

EGITURA

 

1.- Eremu grabitatorioaren arabera geruza hauek bereizten dira Atmosfera-n:

ENDOSFERA: Barneko partea, Lur planetari atxikituta mantentzen dena, grabitatez. Gutxi gora behera, 10.000 km-ko zabalerako geruza da.

EXOSFERA: 10.000 km-tik kanporantz (espaziorantz). Molekula gaseosoak, eremu grabitatoriotik ihes egiten dute, espaziotik barreiatuz.

2.- Osaera kimikoaren arabera: (Gaur egungo atmosferarena)

1.Geruza 0-km tik 60-80 km-ra: AIRE-zko geruza edo HOMOSFERA. Airea, gas-nahastura fisiko homogeneoa da (ez da konbinaketa bat), gas bakoitzaren

 molekulak, modu aske eta independiente mugitzen dira.

 

2.Geruza 60-80 km-tik 10.000 km-ra: HETEROSFERA. Geruza honetan, gasen geruzaketa, pisu molekularren arabera egiten da (kokapen grabitatorioa); beraz, 80 km-tik 1.000 km-ra (gutxi gora behera) Oxigeno molekularra nagusia da, baina pixkanaka desagertuz doa, oxigeno atomikoa ordezkoa izaten delarik.

 

1.000 km-tik 2.500 km-ra, Helio-geruza dugu eta 2.500 km-tik 10.000 km-ra, Hidrogenoa da ugariena. (NASA. “Explorer” satelite-programaren arabera).

 

Dana den gogoratu behar dugu, 80 km-tik gora, molekula, atomo eta ioi kontzentrazioa oso txikia dela (Kontuan hartzeko: Atmosferaren masaren %90-a, beheko 60 km-etan dago).

 

 ERNE!, askotan eredu berean (irudi edo/eta bideo ) nahasten dira irizpide desberdinen araberako geruzeen deiturak.
Atmosferaren geruzak (gaztelaniaz).

 

 

3.- Tenperatura-aldeak kontuan hartuta (Tenperaturaren araberako egitura-eredua):

1. GeruzaTROPOSFERA. (0-tik 8-10km-ra poloetan edo 18-20 km-ra Ekuadorean). Zirkulazioa eta agitazioa handiak dira; Atmosferaren ur guztia, geruza honetan dago. Troposferan, Atmosferaren pisuaren %75-a aurkitzen da. Gertakari meteorologiko guztiak, hemen gauzatzen dira. Altitudearekin batera, tenperatura jeitsiz doa, -6,5ºC/1000m-ko erlazioaren arabera. Tropopausa, goiko muga da.

2. GeruzaESTRATOSFERA.( 50 km-etaraino). 25-40: Ozonosfera. Estratosferan zehar, altitudearekin tenperatura areagotzen da, behe-troposferarenak lortzen direlarik.

Hemen, Ozonosfera aurkitzen da (25 km-tik 40 km-tara, lodiera aldakorra baita). 50 km-tan estratopausa dugu.

3. GeruzaMESOSFERA. (50 km-tik 80 km-ra).Tenperatura berriro jeisten da, mesopausan (80 km-tan) -75ºC-ra iristen da.

4. GeruzaTERMOSFERA. (80-km-tik kanporantz).

Tenperatura igotzen da, mesopausan (500 km-etan) 1500ºC etara iristen da. Tenperatura altu hau, izpi ultramoreen xurgaketak (ionizazio maila handia dugu, Ionosfera) eragiten du.

Geruza honetan, Oxigeno eta Nitrogenoaren molekulak apurtu eta disoziatu egiten dira. (Harremanetan jarri: Atmosferaren babes-funtzioa, tenperatura handitzea, Termosfera eta Ionosfera kontzeptuak).

5.- GeruzaEXOSFERA (*), terminu hau dagoeneko erabili dugu, (erizpide grabitatorioarekin) baina kontzeptu desberdina adierazte da kasu honetan. Hemen ere, bi partikulen arteko talka-aukera oso txikia da (ez dago talkarik).

Elementurik ugariena, Hidrogenoa da ( masa gutxien duena, arinena) Espaziorantz galtzen diren materia-partikulak, Eguzki-haizeak dakarren ekarpenekin, zati bat gutxienez, konpensatzen dira.

Tenperatura mila gradu batzuetara iristen da. Termopausatik (500 km-tik) espaziorantz doa.

4.- Gasen Ionizazio-egoeraren arabera:

1. GeruzaNEUTROSFERA. Partikulen gehiengoa, ez dago ionizaturik.

2. GeruzaIONOSFERA. Partikulak, gehiengoa, ionizaturik daude. 70 km-tik atzematen da; uhin luzera motzeko Eguzki-irradiazioak ionizazioa eragiten du. Hiru azpigeruzetan banatzen da:

D geruza: 70km-tik 100 km-ra. Ionizazio maila, Eguzki-ihardueraren araberakoa izaten da.

E geruza: 100 km-tik 120 km-ra. Gauez ionizazioa oso ahula izaten da; batzutan erabat desagertzen da.

F geruza: 150 km-tik 500 km-ra. Oso garrantzitsua da, distantzia handiko irrati-komunikazioetan.

 

 

Ionosfera geruzaren ezaugarri nagusia da eguzki-erradiazioaren eraginez ionizaturik dagoela. Betebehar garrantzitsua dauka atmosferako elektrizitatean eta magnetosferaren barruko ertza osatzen du. Ikuspuntu praktikotik, irrati-uhinak Lurreko toki urrunetara hedatzea ahalbidetzen du.

 

Ionosfera Lurraren inguruan elektrikoki kargatuta dauden atomo eta molekulen geruza bat da, 50-70 kilometro inguruko garaieratik 1.000 kilometro baino gehiagora hedatzen dena.

 

Bere sorrera eguzkitik datorren erradiazio ultramoreari zor zaio gehien bat.80 kilometro baino gehiagoko garaieran, termosfera-n, atmosfera hain mehea da ezen elektroi askeak egon daitezkeela denbora-tarte laburrez, ioi positibo batek harrapatzen dituen arte. Elektroi aske hauek kopurua nahikoa da irrati-uhinen hedapena ahalbidetzeko.

5.-Eremu magnetikoaren arabera:

MAGNETOSFERA: Lurraren eremu magnetikoaren kanpo-eremua da (atmosferan dagoena). Lurra-k iman erraldoi baten portaera dauka; eremu magnetiko honen sorrera, barneko gune metalikoari zor diogu. Eremu honen parte bat, Lur barnetik hedatzen da eta beste partea , kanpo-eremua, atmosferan zehar, hau da magnetosfera. Eremu hau, 1000 km-tik 95000 km-ra bitarteko zonalde batetik hedatzen da.


 

Partíkula kargadunak (protoiak, elektroiak … Eguzki-haizearenak) eremu magnetiko honen eraginpean aurkitzen dira, harrapaturik.

Magnetopausa, Eguzki aldera, 10 erradio lurtarreko zabalera dauka baina beste aldera, aldiz, 10.000 erradio edo gehiago; kometa baten isatsaren antzeko irudia sortzen da.

 


 

Forma toroidala duten bi zonalde daude Magnetosfera barnean (ikusi beheko irudia), energi handiko partikula askorekin, harrapatuta: Van ALLEN eraztunak.

Gerriko hauetan, ioi-dentsitatea oso handia da. Barne gerrikoa, 600 km-tik 5.000 km-ra doa eta partikulen gehiengoa, protoiak eta elektroiak dira, Eguzki-haizeak ekartzen dituenak nahiz Ionosferatik iristen direnak.

Barneko eta kanpoko gerrikoen artean, “hutsune”bat dugu, oso partikula kargadun gutxirekin; zona honetan satelite gehiengoa biraka ibiltzen dira, orbitan.

Kanpoko gerrikoa, 20.000 km-tik 50.000 km-ra doa eta gehiengoa, elektroiak dira (eguzki-haizeak ekarritakoak).

 

 Lurraren historian zehar, eremu magnetikoa polaritatez zikloki aldatu da; aldaketan hauetan, eta denbora mugatu batez, eremu magnetikoa deuseztatzen da; beraz, eremu berria eratu arte, Van ALLEN gerrikoak desagertzen dira eta  Magnetosferaren babes- funtzioa ez da egiten.

 

Aldi horietan, irradiazio kosmikoa behe troposferara iristen da, eragile mutageniko bezala aritzen delarik. Zientzilari batzuren iritzietan, iraungitze prozesu askotan, Magnetosferaren behinbehineko deuseztatzea eragilerik garrantzitsuena izan da.

 

 

 

 

2.- Atmosferaren funtzioak: Babes funtzioa, planetaren erregulazio termikoa, paisaiaren eraldatzen du eta energia iturri bat da.

2.1.- Babes funtzioa:

Atmosfera-k bizidunak babesten ditu, energia handiko irradak (uhin luzera txikikoak) xurgatzen baititu eta horrela bizidunetan gertatuko ziren ondorio kaltegarriak (mutazioak, minbizia ...) ekiditzen dira.

Eguzkiak igorritako uhin multzoari eguzki espektroa deitzen zaio.

Uhin gehienak oso uhin-luzera laburrekoak dira, jakina, Eguzkian tenperaturak izugarri altuak baitira.

Espektro horren %98k ultramoretik infragorrirainoko eremua hartzen du.

 

Eguzki espektroan hiru irrada mota nagusi bereizten dira:

a) Uhin ultramoreak: 0.1 eta 0.4 mikrometro bitarteko uhin luzerakoak.

X eta gamma uhinekin batera, eguzkiak guztira igortzen duen energiaren %9-a garraiatzen dute.

b) Uhin ikusgarriak edo argia: uhin luzera luzexeagoa dute, 0.4 eta 0.78 mikrometro bitartekoak. Eguzkitiko energiaren %41-a garraiatzen dute gutxi gorabehera.

c) Izpi infragorriak: 0,78 eta 3 mikrometro bitarteko uhin luzera dutenak, eguzkitiko gainerako energiaren %50-a garraiatzen dute.

Atmosfera-k irrada hauen gehiengoa xurgatzen du eta Lurraren gainazalera iristen diren uhinak, 0.38 mikra baino uhin luzera handiagokoak dira.

Uhin luzera laburragoko uhinak (kaltegarrienak) xurgatuak izaten dira, Atmosferaren geruza desberdinetan:

 

Xurgatzearen bidez, eguzkitiko irrada asko atmosferan bertan geratzen dira, Lurraren azaleraino iritsi gabe. Lur osoan, batez beste, atmosferaren goialdeko mugara heltzen den energiaren ehuneko hogeita hirua atmosferak berak xurgatzen du. Ozonoa (O 3), ur lurruna eta karbono dioxidoa (CO 2) dira prozesu horren eragile nagusiak: ozonoak irrada ultramoreak xurgatzen ditu batez ere; ur lurrunak eta karbono dioxidoak, aldiz, irrada infragorriak batik bat.

Ionosfera-tik beherantz X eta Gamma izpiak ez dira pasatzen, xurgatuak izan direlako. Ozonosferan (Estratosferan dago), Ozonoak irrada ultramoerearen %90-a xurgatzen du. Irrada-xurgapena hiru prozedura desberdinen bitartez egiten da:

 

2.2- Erregulazio termikoa:

Atmosfera-k gainazaleko tenperatura erregulatzen du:

a) Negutegi eraginaren bitartez. 
b) Albedoaren bitartez. Albedoak adierazten du Lurraren gainazalak xurgatzen ez duen eguzki irrada, hau da planetak isladatzen duena; atmosferan dagoen ur lurrinaren, aerosol eta partikula solidoen eta hodei multzoen funtzioa da nagusiki. 
c) Zirkulazio atmosferiko-ak zonalde beroenetik (tropikoak) hotzeenetara (poloetara) beroa garraiatzen baitu. Sistema natural guztietan, desoreka termiko edo energetiko bat suertatzen denean, berezko erantzuna oreka berreskuratzen saiatzea izaten da; Sistema Natural guztieek oreka-egoerak bilatzen dute, berez.

 Desoreka termiko baten aurrean Atmosferak erantzuten du aire masa beroak mugiaraziz zona hotzeenetara, oreka termikoa bilatu nahian.

 


Animazio honetan, Atmosferaren zirkulazio orokorra laburbiltzen da.

 

Zirkulazio atmosferiko orokorra.

 

Zirkulazio atmosferikoa sakonago landuko dugu datorren Unitate Didaktikoan Zirkulazio atmosferikoa

 

 

2.3.- Erliebea eraldatzen du.

METEORIZAZIOA, HIGADURA, GARRAIOA eta SEDIMENTAZIO prozesuak burutzen ditu.

Gainazaleko harriak apurtzen eta txikitzen ditu, “in situ” (meteorizazioa) tenperatura aldaketak handiak direnean, eta eguneroko ziklo errepikakorretan. Ikusi a) irudia: 

Krioklastizitatea (meteorizazio fisiko mota bat).

Edo/eta harrien poru eta zartaduretan sartu den ur likidoa izozten denean, edo ur gazia poruetan sartzen denean, ura lurrindu ondoren solutuen kristalak poru barruetaik presionatuz, harria “desegiten da" : 

Haloklastizitatea (ur gaziaren gatz mineralen kristalek eraginda)crioklastizitatea (ur likidoa poruetan solidotzen denean) ….

Harrien apurketa desplazamendu edo garraioaren ondorioa deneko prozesua (talka egiteagatik eta marruskatzeagatik) higadura deitzen da (Ikusi b) irudia).

Haizeek garraio lana handia egiten dute eta desplazamendu hauetan, garraikinak marruskatu eta apurtu egiten dira.

 

Meteorizazio mekanikoa eta kimikoa eragiten du.

 

Haizeak, hautazko Garraio eta Sedimentazioa  egiten ditu, erliebe-forma eta oso paisai bereizgarriak sortuz; adibidez, dunak, eremu basamortuarretan,  kostalde lerroko sedimentazioaongarriketa ozeanikoa...

Ondoko c) irudian , Fe-mineralak  dituen hautsa suspentsiotan garraiatzen da, kontinenteetatik ozeanoetara, Saharatik alisioeek eramanda. Kanarietan; Fe-ongarriketa honen ondorio bezala hango arrantza eremu aberatsa dugu.

 

a)                                                           b)                                                                                       c)

 

Erliebe basamortuarra. Dunak.

 

Haizearen garraio motak: jauzika. 

 

Haizearen garraio motak: errotazioa.

 

 


2.4- Atmosfera baliabide energetiko natural bat da:

 

Energia eolikoa, energia-iturri naturala.

Atmosferan sortzen diren materia eta energia fluxuak direla eta, aire-maseen energia zinetikoa energia elektriko bihur daiteke (aerosorgailuen bitartez).

 

Ondorengo zerrendak, munduan energia eolikoaren bidez instalaturiko potentzia handiena duten hogei herrialdeen azken urteetako datuak biltzen ditu (datuak megawattetan):

 

 

 

Comments (0)

You don't have permission to comment on this page.