DBH4BGziklozelularra


Genetikaren hastapenak:Ziklo zelularra.

 

 Ugalketa zelularra: Mitosia eta Meiosia.

 Organismoen ugalketa motak.

 

 

1.- Azido Nukleikoak:

Azido nukleikoak nukleotidoz osaturiko kateak dira (polinukleotidoak), bizidunen informazio genetikoa kodetzen duten molekulak.

Nukleotidoa da Azido nukleikoen oinarrizko unitatea, fosfato talde batez, monosakarido batez (erribosa edo desoxierribosa, biak pentosak dira bost Carbono atomo baitituzte)) eta base batez osatuak.

Nukleotidoak josiz polinukleotidoak (kateak) lortzen dira. (Ikusi irudia).

Azido nukleiko guztiak polinukleotidoak dira.

DBH 4. ko mailan Azido nukleikoen egitura eta funtzioa ulertzea da helburua; osagai kimikoen formula molekularrak Batxilergoaren 2. mailako Biologian ikasiko dugu.

Naturan, bi motatakoak aurkitu daitezke:

a) azido erribonukleikoa (RNA) eta

b) azido desoxirribonukleikoa (DNA).

Friedrich Miescher kimikariak izendatu eta deskribatu zituen lehenbizi, zelulen nukleoan topatu zituelako eta negatiboki kargatuta egoten direlako.

DNA prokariotoetan zein eukariotoetan aurkitzen da (eukariotoetan solik nukleoan),

eta informazio genetikoa gordetzeaz eta hurrengo belaunaldietara pasatzeaz arduratzen da.

RNAk DNAren informazioa proteina bihurketan parte hartzen du.

Zenbait RNA-mota daude, eta bakoitzak funtzio bat du:

1.- RNA erribosomikoa (rRNA) erribosomen osagaia da,

2.- RNA mezulariek (mRNA) informazio genetikoa erribosometara eramaten dute, eta

3.- RNA garraiatzaileek (tRNA) mRNAen informazioa aminoazido-sekuentzietara itzultzen dute.

Horiez gain, funtzio bereziak dituzten beste RNA batzuk daude.

 

Azido nukleikoen mota biak (ADN eta ARN) nukleotidoen monosakaridoagatik bereizten dira: DNAn 2´-desoxi-D-erribosa da monosakaridoa (desoxirribonukleotidoak), eta RNAn, D-erribosa (erribonukleotidoak).

 

Nukleotidoren arteko josturak Fosfodiester loturak deitzen dira eta kateei polaritatea edo noranzkoa ematen die, eta polinukleotidoetan 5´ eta 3´ muturrak bereiz daitezke: 5´ muturrak ez du beste nukleotidorik pentosaren 5´ karbonoan eta 3´ muturrak 3´ aldean (aske daude).

 

Azido nukleiko bakoitzean, base purikoen eta pirimidinikoen mota bi ager daitezke: DNAn, adenina (A) eta guanina (G) dira base purikoak, eta zitosina (C) eta timina (T) pirimidinikoak.

 

Maila honetan ez dugu baseen formula kimikoak buruz ezagutu behar; horren ordez, hizkiak erabiliko ditugu baseak izendatzeko (A; G; T; C; U).

RNAk, timinaren ordez, uraziloa (U) dauka; horixe da bi azido nukleikoen arteko bigarren desberdintasuna (lehena pentosa da).

Pentosa eta base nitrogenodun horietako bat uztartuta daude lotura glikosidikoaren bidez. Halaber, inoiz beste base nitrogenodun batzuk ere ager daitezke, metilazio, hidroximetilazio edo glikosilazioaren bidez base arruntetatik deribatuak (adibidez, hipoxantina, 5-metilzitosina, 7-metilguanina…).

Base urri horiek RNA-molekuletan sarriago ageri dira, tRNAn batez ere, eta hainbat funtziorekin izan dezakete zerikusia (erregulazioa, babesa, seinale espezifikoak…).

Azido nukelikoen osaera eta egitura hobeto ulertzeko ondoko animazio eta baliabide grafikoak erabil ditzakezue:

 

 

2.- Oinarrizko Genetika-Hiztegia:

2.1- Kromosoma:

Kromatinaz osaturiko unitate morfologikoak dira.

Kromatinaren osaketan ADN-ak eta zenbait proteinek (histona izenekoak eukariotoetan) hartzen dute parte.

Beraz, Kromosoma eta ADN-a ez dira baliakideak. ERNE!

 

ADN harizpi bat, molekula proteinikoekin (histonekin) elkartuta hori bai dela kromosoma bat.

Harizpi hauek, kiribiltze-egoera desberdinetan egon daitezke.

Kromosometan ikusten den "estugunea" zentromeroa deitzen da.

 

Zelularen fase batzuetan (ugalketa zelularraren hasieran), kromosomek bi ADN molekula (bi harizpi) izaten dituzte, zentromerotik elkartuta.

Kasu honetan, kromosomak bi kromatide dituela esaten dugu ( kromatide biko kromosomak direla esaten da).

 

2.2- Zenbat kromosoma daude gizakiaren zelula bakoitzean?:

46 kromosoma, 46 unitate morfologiko zelula bakoitzaren nukleo barnean, obozito eta espermatozitoetan izan ezik, non erdia besterik ez daude (23 kromosoma).

46 kromosoma horietatik 23 datoz amarengandik eta beste 23 ak aitarengandik, (gure zelulak diploideak dira, kromosoma bakoitza bi aldiz agertzen delako).

 

 

2.3- Zer da Kariotipoa?:

 Bizidun baten (espezie baten) kromosoma multzoaren deskribapena da. Deskribapen honekin batera, kromosomen argazki edo irudikapen bat aurkezten da, kariograma (ezkerreko irudian, giza espeziearen gizonezko baten kariograma).

"Bilduma" hauetan, kromosomak, binaka aurkezten dira (amarena eta aitarena, diploideak bait gara).

Kariotipoetan, kromosomak kokatzen dira arau zehatz batzuren arabera: hasten gara kokatzen kromosoma metazentriko (zentromero erdian, bi besoak berdinak) handienetik, gero datos azpimetazentrikoak, gero akrozentrikoak eta azkenik telozentrikoak, eta beti handienetik txikienera.

 

Beraz gizakion kariotipoetan 23 pare ikusiko ditugu.

Kromosoma bakoitzaren bi ale ditugu (kromosoma homologoak), gizakia bizidun diploidea baitada.

 

 

Kariotipoa eta kariograma

 

 

2.4- Kromosoma homologoak:

 Kromosoma bakoitzaren bi aleak (aitarengandik eta amarengandik jaso ditugunak) homologoak dira bata bestearekiko. Kromosoma homologoetan, informazio mota berdina dago, baina bertsio berdina (amaren eta aitaren bertsioak, egoera hau homozigosia deitzen da) edo desberdinarekin (heterozigosian).

 

2.5- ADN aren erreplikazioa. Kromosomen bikoizketa:

 Ziklo zelularraren S fasean zehar burutzen da.

S fasea bukatu ondoren, zelulak kromosoma kopuru berbera dauka, baina kromosoma bakoitzaren ADN-harizpiak (kromatideak) bikoiztu (kopiatu, erreplikatu) egin dira; ondorioz, kromosoma bakoitza kromatide bikoa dela esaten da, argi utzita kromatide kromosomakide hauetan informazio bedina gordetzen dela.

 

DNAren erreplikazioa erdikontserbakorra da, hots, DNA molekula bat erreplikatu behar denean, bere bi harizpiak banandu egiten dira (kremailera bat bailitzan irekitzen da base osagarrien arteko hidrogeno zubiak puskatuz) eta kate bakoitzak beste kate berri bat sintetizatzeko eredu bezala balio du.

Honela, sortzen diren bi molekula berriak berdin-berdinak dira.  Baina bakoitzak harizpi zahar batez eta sintesi berriko batez osatuko da. 

 

Erreplikazioa DNA molekulan puntu oso zehatz batean hasten da. Puntu horri erreplikazio jatorria deritzo.

Erreplikazioa hastean, erreplikazio burbuila deiturikoa agertzen da bertan. Prokariotoetan, DNA-harizpiak zirkularrak izaten dira eta erreplikazio abiapuntu bakar bat izaten da.

Eukariotoetan, aldiz, kromosoma bakoitzean abiapuntu bat baino gehiago anitz izaten dira, erreplikazio burbuil batzuk ikusten dira.

DNA molekulak sintetizatzen direnean, kateak beti 5´ muturretik hasi eta 3´ muturrerantz luzatzen dira.

Ezaugarri honek arazo bat du, parean dauden kateak antiparaleloak baitira. Harizpietako baten osagaiak ez du arazorik izango sintesian, baina parekoak bai. Kate hau ezin da jarraian sintetizatu, zatika baizik. Jarraian sintetizatzen den kateari, harizpi gidaria deritzo, besteari berriz, harizpi atzeratua.

 

Harizpi gidariaren sintesia erraza da, bestearena konplexuagoa, zatika edo tarteka egiten baita.

Harizpi atzeratuaren sintesia Okazaki izeneko zientzialari batek aurkitu zuen eta horregatik zati bakoitzari okazaki-zatia deitzen diogu.

Gero, zati hauek elkartu egiten dira kate jarrai bat sortuz.


 

Aurreko bideoan, ADNaren erreplikazio prozesuaren laburpena ikus daiteke; ikusten diren beste molekula biribilduak (helicasa ...) erreplikazio prozesuaren laguntzaile eta erregulatzaileak dira. Biologiaren 2.mailako Biologian, erreplikazio prozesua sakonki ikasiko dugu, molekula laguntzaile hauek barne.

 

DBH.4 mailan, zera hau jakin behar duzu:

a) ADNaren erreplikazioa S fasean zehar burutzen da.

b) Erdikontserbakorra da (honen esanahia).

c) ADN aren harizpiaren bi kateak, kremailera bat balitz bezala "irekitzen "dira ; bi kateetatik, 3´-5´ koak azkar eta jarraian osatzen du bere katea osagarria, baina 5´-3´koak, atzeratzen da, zeren bere osagarrien eraketa zatika egiten baitu.

 

ADN aren erreplikazioa (molekula laguntzaileekin)

 

 

2.6- Zer da Gene bat? Adierazpen genikoa:

 Genearen definizio "klasikoa": ADN harizpi baten zati bat da non proteina bat eratzeko informazioa gordeta baitago.

Genetika klasikoaren dogma nagusia, beraz, hau da:

ADN-an dagoen informazia proteina bihurtu ahal izateko, urrats anitzeko prozesu luze bat burutu behar dute zelulek.

1.- Urratsa: Nukleoan burutzen da eta ADN-tik ARN-etara pasatzeko prozesu konplexua da. ADN-tik abiatuta ARN mota desberdinak eratzen dira.

ADN-tik ARN-mezulariak eratzeko prozesua Transkripzioa deitzen da eta zehaztasun guztiz Batxilergoaren 2. mailako Biologian ikasiko dugu.

Gene batean zegoen informazioa (nukleotido sekuentzia) ARN-m batera pasatzen da (ARN-mezulariaren nukleotido sekuentzian isladatzen da).

ARN-mezulariak, nukleotik aterako dira eta zitoplasmara eramaten dituzte ADN-tik hartutako "mezuak".

2.- Urratsa: Zitoplasman burutzen da. ARN-mezulariko katea baten mezua "irakurri" egiten da, erribosoma eta faktore laguntzaile askoren laguntzarekin.

ARN-mezulariaren nukleotido sekuentzia aminoazido sekuentzia bihurtzen da, hau da, proteina bat eratzen da.

Prozesu konplexu honi Itzulpena deitzen zaio (itzultzen den ARN mota bakarra ARN-m da; beste ARN motek laguntzaile lana besterik ez dute egiten).

 

From DNA to protein

 

Baina gaur egunean, Genearen definizioak esanahi askoz zabalago bat dauka.

Honen arabera bi gene mota bereizten dira:  

a) Gene proteinikoak: proteinak eratzeko informazioa daramatenak.

b) Gene ez-proteinikoak: hauek ez daramate proteinak sortzeko informaziorik; gene hauek, ARN molekula txikiak sortzen dituzte zeinek ARN mezulariarekin elkarekintzetan arituz, ARNaren adierazpena (transkripzioa) baldintzatzen baitute.

 

 

2.7- Kode genetikoa:

Kode genetikoa azido nukleikoetan dagoen eta proteinen sintesia ahalbidetzen duen informazioaren multzoa da.

Hiztegi baten funtzioa burutzen du, hau da, bi hizkuntz desberdinen arteko baliokidetzak ematen dituena.

Heredatzen den informazioa azido nukleikoetan dago, nukleotido sekuentzia bezala kodetuta. Hau da nukleoaren hizkuntza.

Baina prozesu zelularren erregulazioa proteinen esku dator, eta proteinak dira aminoazidoen sekuentziak. Hau da zitoplasmaren hizkuntza.

Nukleoaren hizkuntza (nukleotidoen sekuentzia) eta zitoplasmaren hizkuntzaren (aminoazidoen sekuentzia) arteko hiztegi bat behar dugu, informazioaren transmisioa ulertu ahal izateko. Hau da Kode genetikoa.

Informazio genetikoa ADNan dago, eta transkripzio izeneko prozesuaren bidez ARN mezularira (ARN-m) pasatzen da. ARN mota honek proteinen sintesia zuzentzen du, kodoi izeneko hiru nukleotidoen sekuentzien bitartez.

Izan ere, kodoi eta aminoazidoen arteko erlazio edo lotura estua da kode genetikoaren funtsa.

 

1955ean Severo Ochoa espainiarrak polinukleotido fosoforilasa (entzima proteiniko bat) isolatu zuen, erribonukleotidoetatik abiatuta ARN-m sintetizatzen duena.

1961ean Nirenberg-ek kodoi baten eta aminoazido baten arteko lehenengo harremana aurkitu zuen.

 

Ochoaren esperimentutik abiatuta, poli-urazilo (UUUUUUU...) zeukan ARN-m erabili zuen, eta itzulpen prozesuan ARN-m horrek fenilalanina (aminoazidoa) bakarrik zuen polipeptido bat sortzen zuela konturatu zen. Horrek esan nahi zuen UUU kodoiak fenilalanina aminoazidoarekin lotura zuela.

Nirenberg-ek eta Khorana-k aminoazido guztien ARN-m-aren kodoiak (base nitrogenatuen hirukoteak) aurkitu zituzten.

 

Horretaz gain, ohartu ziren bi edo hiru kodoi desberdinek aminoazido bera kodetu dezaketela (horregatik esaten da kode genetikoa endekatua edo degeneratua dagoela); kodoi batzuk mutuak dira, ez bait dagokie inongo aminoazidorik, eta itzulpenaren bukaeraren seinale bezala erabiltzen dira (stop seinalea).

 

 

1.8- Aleloak:

Gene batek bertsio desberdinak izan ditzake (adibidez: informazioa edo karakterea begien kolorea bada, karaktere honek bertsio urdina, beltza, grisa .. eduki ditzake).

 

1.9- Homozigosia eta Heterozigosia:

Gene bakoitzak, gutxienez bi alelo izaten ditu (kromosoma homologo bakoitzean, bat); bi alelo (gene horren bi bertsioak ) berdinak direnean, egoera homozigotikoan daudela esango dugu; desberdinak direnean, heterozigosian.

 

2.8- Gene baten aleloen arteko erlazioak:

h1.- Gainartzaile/Azpirakorrak : erlazion honetan, bertsio bat (alelo bat) bestearen gainean "nagusitzen "da, bere bertsioa adierazten da eta bestearena isiltzen da, ez da adierazten.

h2.- Bitarteko herentzia:Bi aleloek haien informazioa, proportzio berdinean adierazten dutenean gertatzen da.

h3.- Kodominantzia (Baliokidetza) : aldiberean, bi bertsioak adierazten direnean nahastu gabe (ikusi aldamenko oiarra, ezkerrekoa, orbanekin).

 

 

 

3.- Ugalketa zelular motak: Mitosia eta Meiosia.

3.1.- Sarrera:

Zitologia oroitarazteko:

NukleoaNukleoa da zelula eukariotoen egiturarik handiena. Nukleoan dago zelularen ADN gehiengoa, informazio genetikoaren gordelekua da.

Mintz nuklearra: Bi mintzez osatuta dago, kanpo mintza eta barne mintza. Kanpo mintza SEB-arekin lotuta dago. Kanpo eta barne mintzak nukleo-poroek zeharkatuta daude, zitoplasmarekiko komunikabideak dira eta

Nukleoplasma: Barne-ingurune urtsua da; nukleoplasman, oso egitura bereziak daude: Kromosomak.

 

Unitate morfologiko hauetan, bizidun bat eraikitzeko informazio guztia, kodetuta dago. Kromosomeek itxura harizpikaria dute.

Kromosomen osaera kimikoa: ADN+ proteinak. Substantzia honi kromatina deitzen zaio, beraz kromosomak kromatinaz osaturik daude (ADN eta proteinak).Mo lekula kimiko hauen espazio-arkitektura eta zehazpenak, batxilergoko 2. mailan ikasiko dituzu. Ondoko esteketan, kromosomeen itxura eta hastapenak ikus ditzakezu:

Kromosomen egitura

 

3.2- Ugalketa zelular kontserbakorra: Mitosia.

 

Mitosia: helburu biologikoa, zelula kopurua handitzea da. Ama-Zelulatik bi zelula sortzen dira, kromosoma kopuru berdinarekin eta informazio genetiko berdinarekin.

 

Gorputzak mitosia erabiltzen du, zahartzen eta hiltzen diren zelulak ordezkatzeko (zelula berriz), hazkunde-fasea burutzeko, zauriak konpontzeko ....

Zelula mota arabera, mitosia egiteko gaitasuna desberdina da: gaitasun handienekoak, odol zeluleen zelula amak, larruazaleko zeluleen zelula amak, hepatozitoak , zelula ile-egileak (folikulo pilosoetan) ... eta gaitasun txikienekoak: neuronak (lehenego bizi-urtetik , mitosia egin gabe; hiltzen direnak ez ditugu ordezkatzen, beraz, urteak betezten dugun neurrian gero eta neurona gutxiago izaten ditugu).

 

 

 

 

Mitosiaren faseak eta haien garapena:

1.) Profasea: Iraupen luzeeneko aldia da; iraupen osoaren %60-a hartzen du eta. Profasearen zehar hurrengo prozesu hauek burutzen dira:

Zitoplasman zitoeskeletoa desmuntatzen da, mikrotubulek mitosian parte har dezaten. Ondorioz zitoplasma likatsuago bihurtzen da.
Nukleoan kromosomak kondentsatu egiten dira, laburtzen dira eta diametroa handitzen da (700 nm ko arkitekturarekin); nukleoloko materiala sakabanatzen da.
Nukleoaren gaineztadura zatikatu egiten da, erretikulu endoplasmatikoaren antzekoak diren mintzetan.

 

Kromatida ahizpek (kromosomakideak) disko proteiko bana daukate zentromeroaren inguruan: zinetokoroa.
*Zentrioloak fasean zehar bikoiztu ziren eta orain hasten dira mugitzen zelularen bi poloetarantz. Urruntzen direnen heinean, mikrotubulu-multzo bat eratzen da poloen artean: ardatz mitotikoaren zuntzak. Zuntz horiek mota desberdinetan bereizten dira: a) Zuntz zinetokorikoak, zinetokoroei lotuak. b) Zuntz polarrak, zinetokoroei lotuta ez daudenak. c) Zuntz astralak, ardatz mitotikotik kanpoko mikrotubuluak.

Zentriolorik ez dagoen zeluletan (landare zeluletan adibidez) ardatzaren zuntzak mintz plasmatikoa eta zelularen poloen arabera kokatzen da.

 

2.) Metafasea: Plaka ekuatoriala eratzen da, kromosoma guztiak zelularen plano ekuatorialean kokaturik daude, zuntz zinetokorikoek eraginda.

 

3.) Anafasea: Kromosomen banaketa burutzen da, fase honetan. Zinetokoroak zatitu egiten dira (plus muturratik laburtzen direlako, mikrotubuluak baitira) eta zelularen bi poloetarantz zuntz zinetokorikoek trakzio indarra eragiten dute; ondorioz, kromatide ahizpak banandu egiten dira eta bakoitza polo baterantz eramana izango da.

4.) Telofasea: Mitosiaren azken fasea da.

*Kromatida-talde biak, aurkako poloetara iristen dira.

*Mikrotubuluak (ardatz akromatikoarenak) osatzen dituzten tubulina-unitateak zitoplasma zehar sakabanatzen dira.

*Nukleoaren gaineztadura berreraiki egiten da.

 

5.) Zitozinesia (Cytokinesis): (erne!, fase hau ez da Mitosiaren fase bat).

Zitoplasmaren zatiketa prozesua da, bi zelulakumeren artean organuluak eta gainerako osagai zelularren banaketa da. Prozesu honetan alde handia dago Animalia zelula edo Landare zelula izatearen arabera:

 

Prozesu hauek erabat bukatu ondoren, bi zelulakumeak interfase zelular delakoan sartzen dira.

Zelulakumeek amak haina kromosoma dituzte, eta informazio berberarekin; Mitosia ugalketa zelular kontserbakorra da, koantitatiboki (kromosoma kopurua mantentzen da) nahiz koalitatiboki (informazio berbera pasatzen delako).

 

Mitosia, animazio bat

Mitose. (english).

Zitokinesia Animalia eta Landare zeluletan.: alderaketa.

Mitosia: landare eta animalia zelulen mitosiaren alderaketa.

Mitosia eta zitokinesia (gaztelaniaz).

 

 

3.3- Ugalketa zelular murriztzailea: Meiosia.

Meiosia: helburu biologikoa, biodibertsitatea, aldakortasun biologikoa sortzea da. Ama-Zelulatik lau zelula sortzen dira, kromosoma kopuru erdiarekin eta informazio genetiko desberdinarekin.

Gure gorputzean Meiosia egin dezaketeen zelula bakarrak Espermatogonioak (testikuluetan daude) eta Obogonioak (obulutegietan zeuden).

Mitosiaren eta Meiosiaren helburu biologikoak desberdintzen jakin behar duzu.

Animal cell meiosis

Cell Meiosis

Meiosis 

 

Beste animazio batzuk:

Mitosia eta Meiosia: alderaketa (animazioa).

 

Oharra: Meiosiaren zehaztapenak Batxilergoaren 2.mailako Biologia-n ikasiko dugu.

 

Espermatogonioeek (espermatozitoen ama-zelulak) 46 kromosoma dituzte, baina meiosia egin ondoren, lau espermatozio sortzen dituzte, bakoitza 23 kromosomekin. 

Espermatozito guztieek 23 kromosoma daramatzate baina informazio genetikoa desberdina da; ez dago bi espermatozito "informazio" berdina dutenik, guztiok desberdinak dira.

 

Era berean, Obogonioetatik, obozitoak sortzen dira, meiosiaren bitartez, baina kasu honetan, lau zelula kumetatik, hiru endekatzen dira eta obozito bakar bat bukaerara iristen da; obozito honek, 23 kromosima ditu. Hileko desberdinetan sortzen diren obozito guztieek, 23 kromosomakoak dira baina "informazio "desberdina daramate.

 

Ezkerreko gif animatuan meiosiaren garapena ikus daiteke.

 

 

 

 

 

 

Meiosiaren irudikapena, bi zatiketa nuklearrak bereiztuta (irudikapena artifitzialki bitan bereiztu dugu baina prozesua jarraia da).

Lehenego zatiketa meiotikoa

 

 

 

Bigarren zatiketa meiotikoa 

 

 

 

 

4.- Ziklo zelularra:

Zelula baten zatiketatik hasi eta bere ondorengo zelulak zatitu artean gauzatzen den prozesu multzoa da.

 

Ziklo zelularraren iraupena eta ezaugarriak aldakorrak dira, zelula motaren arabera eta garapenaren baldintzen arabera.

 

Ziklo zelularraren %90-a hartzen duen aldia interfase zelularra da, bi zatiketa prozesuren artekoa. Aldi honetan ondoko faseak bereizten dira:

 

Ziklo zelularra

 

 

 

 

 

G1 (Gap 1)

 

 

G1checkpoint.

 

G1 fasea: Zelularen jarduera maila berreskuratzen da. Hazkunde fasea da, berariazko tamaina hartu arte.

Beraz:

a) Tamaina handitu egiten da,

b) egitura zelularren kopurua ere handitu egiten da eta

c) ohiko forma berreskuratzen du.

 

G1 fasearen bukaeran, zelulak lehenengo checkpoint gainditu behar du. Ingurumen-baldintzak egokiak ez direnean (adibidez elikagairik ez dagoelako), zelula eukariotiko gehiengoak hemen gelditzen dira eta G0 fasera pasatzen dira (ziklotik kanpo). Kontrol-une honetan, hiru aldagai egiaztatzen dira:

Ea behar diren elikagaiak ingurumenean dauden.

  • Ea ADN-a kalterik gabea den.
  • eta zelularen tamaina, zelula heldu batena den.

Hiru aldagai hauek egokiak direnean, S fasera pasako gara.

G0

 

G0 fasea: zenbait zelula ziklo zelularretik ateratzen dira, G1 fasean, eta G0 fasean sartzen dira .

Batzuk bizitza osoa fase honetan ematen dute , hil arte, beraz ez dira inoiz zatitzen (neuronak, bihotzaren gihar-zelulak) .

Beste batzuk kinada edo estimulu batzuek eraginda, Ziklo zelularrera itzultzen dira eta zatitzen dira (fibroblastoak, zaurietan, adibidez).

Beste hirugarren zelula mota bat ez da inoiz G0 fasera pasatzen eta jarraian zikloari eragiten diote, behin eta berriro zatitzen (ehunen zelula amak).

S

 

S fasea: fase honen zehar ADNaren sintesia gertatzen da; bukaeran kromosoma bakoitzak bi kromatide (bi harizpi) ditu zentromerotik itsasita (kromatide kromosomakideak).

Fase honetan ere zentrioloak bikoizten dira.

G2 (Gap 2)

 

 

G2checkpoint

 

G2 fasea: ADNaren sintesiaren amaieratik mitosiaren hasierara arteko aldia da. Mitosiaren prestakuntzarako fasea da.

 

S fasea bukatu bezain pronto, G2 fasearen hasieran, bigarren checkpoint gainditu behar dute.

Hemen egiaztatzen da ea S fasea behar den bezala burutu den (akatsarik gabe), ingurumena egokia den eta zelulak, erdibitzeko espazioa duen.

Mitosia

 

 

Mcheckpoint.

 

Zelularen nukleoaren zatiketa da eta zelulakume bakoitzari kromosoma-dotazio oso bat emango zaio. Mitosiak lau fase ditu, 1.2 atalean ikusiko dugun bezala:

 

ProfaseaMetafaseaAnafasea eta Telofasea

 

Metafasean, hirugarren checkpoint gainditu behar dugu, ea kromosoma guztiak plaka metafasikoan egokiro lerrokaturik dauden egiaztatzeko.

 

Mitosia behin bukatuz gero sortutako zelulak G1 fasean (edo batzuetan G0 fasean) sartzen dira eta zikloa errepika daiteke.

 

 

5.- Organismoen ugalketa motak:

5.1- Ugalketa asexuala: Organismo bakar batek parte hartzen du; ADN iturri bakarra, ondorengo guztiak berdinak dira, informazio genetiko bera dute. Ez dago gametorik.

 

Erdibiketa 

 

 


Gemazioa 

 

 


Esporulazioa 

 

 


 Eszisioa edo zatiketa (bideoan, Planaria zizareazatitzen da eta osoa bersortzen da zati bakoitzatik)

 


 

 

5.2- Ugalketa sexuala (adibidez giza ugalketa)

Bi organismok hartzen dute parte; bi ADN iturri desberdin erabiltzen dira eta ondorengoei bi iturri hauen nahasturak pasatzen zaizkie.

Gameto izeneko zelula espezializatuak erabiltzen dira, zelula haploideak dira, meiosiaren emaitzak. Gameto emea obulu deitzen da eta gameto arra espermatozoide edo espermatozitoa da.


Ugalketa sexualaren bitartez, biodibertsitatea sustatzen da, beti ondorengoengan “ karaktereen konbinaketa berriak” agertzen dira, gametoak dira protagonistak eta hauek sortzeko meiosi prozesua burutu behar dugu.