If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.
You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!
Atmosferan eta Hidrosferan zirkulatzen den energia.Zirkulazio atmosferikoa eta ozeanikoa. Funtzioak.
Atmosfera eta Hidrosfera sistema isurkorrak dira haien osagaiak egoera likido eta/edo gaseosoan aurkitzen baitira; likido eta gaseen ezaugarri bat isurkortasuna denez, isuriak eta fluxuak sortzen dira eta sistema isurkorrak direla esango dugu.
a) Atmosfera, Lurra planeta inguratzen duen geruza gaseosoa da.
Gas desberdin batzurez osatuta dago, nahastura gaseoso bat da. Lurraren masa-k nahastura gaseoso hau erakartzen du, arrazoi honengatik, Atmosfera mantentzen da Lurrari itsasita.
b) Hidrosfera, UR-aren erreinua da; parte bat atmosferan sartuta dago (ur lurrina baitago, atmosferan) beste parte bat, kontinenteetan dago (ibaiak, aintzirak, glaziareetan biltzen den ur solidoa ..) hirugarren zati bat, bizidunetan dago (bizidunook erabiltzen dugun ura). Baina unitate didaktiko honetan, itsaso eta ozeanoetan biltzen diren ur masak besterik ez dugu ikasiko, beraz, egoera likidoko ur masa handiak, masa hauetan sortzen diren fluxuak eta zirkulazioa, eta betetzen dituzten funtzioak.
1.- Atmosferako energia:
DBH 1. mailan Atmosferaren jatorria, osagaiak eta geruzak ikasi genituen. Maila honetan, Atmosferakoenergiaren jatorria, sarrera eta irteera energetikoak eta energiaren zirkulazioa ikasiko ditugu.
1.1- Nondik dator Atmosferan dihardun energía?: Luraren gainazalera iristen den energiaren gehiengoa, Eguzki-tik dator, eta oso zati txiki bat, barneko bero-fluxutik. Espazioa, oso hotza dago (3ºK-etan, batazbeste) , beraz, Lurrera iristen den energiak planetaren gainazala berotzen du, baina berehala bero honek ihes egiten du espaziora, oso hotza baitago.
Atmosfera-rik ez balego, gure planetaren gainazaleko tenperatura -15ºC-tik -18ºC-ra bitartekoa izango litzakete.
Baina Atmosfera-ri esker, bero energia ez da erraz galtzen espaziorantz, zati handi bat, harrapatuta geratzen da eta horrela lortzen dugu gainazaleko tenperatura altuagoa (17ºC, batazbestez).
1.2- Zergatik Atmosferaren aire-masak mugitzen dira ?: Eguzkiak Atmosfera berotzen du, baina berotze hau ez da homogeneoa, zona ekuatorialeetan energia gehiago iristen da eta poloetan energia gutxiago iristen da. Beraz, Ekuadore gaineko aire-masak tenperatura handiagotan daude, zona polarretakoak baino. Ikusi beheko irudia:
1.- Ekuadorean, energia/azalera erlazioa handiagoa da, poloetan baino.
2.- Ondorioz, Lurra geldirik egongo balitz, aire masa
beroenak goi-atmosferatik poloetarantz joango lirateke, irudi honetan
ikusten den zirkulazio-ereduaren arabera. Konbekzio-ganbarak sortzen dira.
3.- Baina Lurra sistema birakari bat da; errotazio mugimenduak eraginda, konbekzio ganbarak, hiru ganbara txikiagotan zatitzen dira, hemisferio bakoitzean: Hadley, Ferrell eta Polarra.
Beheko animazioan, Aire masen zirkulazio-eredu nagusia ikus daiteke.
Kontuan hartzekoa da Lurra biratuz doala mendebaldetik ekialdera, hau da Pontevedra-tik Barcelona-ra, eta errotazio mugimenduaren norantza honek, haize-bektoreen "buruen" desbideraketa baldintzatzen du, ipar hemisferioan beti eskubirantz eta hego hemisferioan ezkerrerantz.
Lurraren kurbadurarengatik, Eguzki-energia gehiago (azalera unitateka) iristen da Ekuadore inguruan poloetan baino; ondorioz, zona beroak (aire masa beroak) eta zona hotzak (aire masa hoitzak) sortzen dira.
Beti bezala, beroa doa puntu beroenetik hotzeenetara, bero-fluxu bat sortzen da Ekuadoretik poloetara, Hemisferio bakoitzean. Zirkulazio edo mugimendua hau, berez sortzen da, espontaneoki, zeren eta Atmosferak egonkortasun termikoa lortzeko joera baitu eta horretarako, zona beroenetatik bero-energia garraiatzen du zona hotzenetara, oreka termikoa lortzeko.
Goiko animazioan ikusten denez, eta Lurraren errotazio-mugimendua kontuan hartuta (mendebaldetik ekialdera Lurra biratuz doa), hiru zelula konbektibo (Hadley-ren ganbara, Ferrell-ganbara eta ganbara polarra) sortzen dira hemisferio bakoitzean.
Ondorengo irudian, alboko bistan, ganbara konbektibo desberdinen zirkulazioa ikus daiteke.
TZC/ZCIT: Zona de Convergencia intertropical/ Tropikorenarteko Konbergentziako Zona (Borraska eta Presio txikiko zona iraunkorra).
Beraz, zirkulazio atmosferikoaren kausa hau da:
Temperatura (eta dentsitate) desberdineko aire-masak sortzen dira Lurra planetan energía-sarrera desberdina delako.
Atmosferan, oreka termikoa lortu nahian, aire masa beroak mugitzen dira zona hotzeenetara eta horrela sortzen diren hutsuneak, aire masa hotzez betetzen dira, konbekzio-ganbarak eratuz (celdas de convección, convection cells).
Aire masa beroek gutxiago pisatzen dute, arinagoak dira, eta Troposferan igo egiten dute (hau gertatzen da Borraska izeneko zonetan, presio atmosferiko txikiko zonak dira).
Aire masa hotzek beroek baino gehiago pisatzen dute, dentsoagoak dira, eta Troposferan jeitsi egiten dute (hau gertatzen da Antizikloi izeneko zonetan, presio atmosferiko handiko zonak dira).
1.3- Atmosferak lau funtzio garrantzitsu betetzen ditu:
a) Termoerregulazioa egiteaz gain (bero banaketa), Atmosfera-k honako funtzio hauek ere burutzen ditu:
b) Meteorizazioa, Higadura (urradura eolikoa), garraioa (hautakorra) eta sedimentazioa. Atmosferaren iharduera desengikorra (meteorizazioa) eta garraiatzeko gaitasuna (adibidez, haizearena) kanpo eragile geologikoak iksatean ezagutu dugu.
c) Babes-funtzioa: Eguzki izpi kaltegarrieei ez die Luraren gainazalera iristen uzten; izpi horietaz babesten gaitu. Babes-funtzio honetan, OZONO-a oso garrantzi handiko protagonista dugu.
d) Energia iturri bat da: Atmosferan, energía iturri berriztagarriak ditugu: energia eolikoa.
Animazio honetan Atmosferaren funtzio energetikoa (baliabide energetiko bezala) ikus daiteke:
Sorrera orografikoko hodeiak: aire masa hezea altzatu egiten da harresi orografiko bat gainditzerakoan.
Fronte talkek (fronte hotza eta fronte beroaren artekoa) sortutako hodeiak: fronte talketan bi ezaugarri desberdineko aire masa kontaktu
an jartzen dira. Kontaktu azalean hodeiak sortzen dira.
Fronte hotzaren hodei-sorrera
Fronte beroaren hodei sorrera
2.- Hidrosferako energia:
DBH 1. mailan Hidrosferaren jatorria eta osagaiak ikasi genituen. Maila honetan, Hidrosferakoenergiaren jatorria, funtzioak, energiaren zirkulazioa eta honek eragiten duen ondorioak ikasiko ditugu.
2.1- Ozeanoetan sartzen den energiaren gehiengoa, Eguzki-irradatik dator; oso % txiki bat, lurbarneko bero-fluxuak ekartzen du. Atmosfera eta Hidrosferaren arteko elkartruke energetikoak izaten dira; gehiengoetan, beroa doa Hidrosferatik Atmosferara, Hidrosferak Atmosfera berotzen du behetik eta honek eragin handia du baldintza klimatikoetan.
2.2- Ozeanoaren funtzio nagusiak :
a) erregulazioa termikoa, planeta mailan, egitea da. Zona ekuatorialetan beroa surgatzen du eta zona hotzagoetara garraiatzen du, hau da bero-banaketa planetarioa egiten du.
b) O2 eta CO2 gordailua da, atmosferaren gasekin elkartruketan.
2.3-Zirkulazio ozeanikoa: Korronte ozeanikoak Hidrosferan dihardun energiaren ondorioak dira. Bi korronte sistema bereizten dira:
a)Gainazaleko korronteak:
Haizeek eraginda, Atmosferaren energía zinetikoaren ondorioak dira; Gainazaleko metroetan (gehienez 200 mko sakoneraraino) nabaritzen dira eta haizerekin batera doaz (beheko irudietan haize-mapa eta korronte-maparen arteko antzekotasuna ikus daiteke).
Mapa 1.: Haize nagusiak
Mapa 2.: Gainazaleko korronte ozeanikoak
Haize nagusiak eta gainazaleko korronte ozeanikoak erlazionatuta.
Gulf stream korronte beroa, Europa-ko mendebaldera beroa ekartzen duena.
b)Korronte sakonak:
Gazitasuna eta temperatura aldeak eragiten ditu. Ur-masa hotzak eta gaziak, dentsoagoak direnez, zenbait lekutan hondoratzen dira (ikusi animazioa) eta hondotik desplazatzen dira, veste ur masekin nahastu Gabe. Beste leku berezi batzuetan gainazaleratzen dira (dirudienez, Ilargiaren erakarpen grabitatorioak eraginda) eta handik aurreratzean gainazaletik zirkulatuz doaz ibilbidea itxi arte.
Zirkulazio orokor honek bero garraio handia egiten du, zona beroenetatik hotzenetara.
Kontinenteak lekuz aldatuz doazen neurrian, zirkulazio orokor hau ere aldatuko al da? Plaken tektonika eta klimaren eboluzioa erlazionaturik daude? Nola?
Animazio honetan, Zirkulazio ozeaniko orokorra: Lerro urdinak, hondoko zirkulazioa (ur dentsoa, astuna eta hotza) adierazten du; lerro gorriak gainazaleko zirkulazioa, ur epela eta dentsitate gutxiagokoa). Gaur egunean, ur sakonak nondik sartzen dira? eta nondik gainazaleratzen dira?. Zer da gulf stream (Golko-ko korrontea)? Zein da Europan duen eragina?.
3.- Mareak edo Itsasaldiak (Energia grabitazionalaren adierazpena, Hidrosferan).
Eragilea: Eguzkia, Lurra etaIlargiaren masen arteko jokabide grabitatorioa.
DBH 1. mailan ikasi genuen atala bada ere, berpaso labur bat egingo dugu.
Ilargia urrunduko balitz, zer gertatuko litzake gure Hidrosferan?, eta gure planetaren klima?
Bila ezazu Internet-en ea Ilargi-Lurra distantzia egonkor mantentzen den eta erantzuna idatzi zure koadernoan; erantzun horretik, bi ondorio ere deskribatuko dituzu, bata zirkulazio ozeanikoari buruz eta bestea, Lurraren klimari buruz.
4.- Negutegi edo berotegi efektua (Atmosfera, Hidrosfera, Biosfera eta Litosferaren arteko elkarekintza energetikoa):
Negutegi eragina (efecto invernadero, greenhouse effect) zer den azaltzen jakin behar duzu; informazio iturri on bat datorren jardueran duzu.
Comments (0)
You don't have permission to comment on this page.