If you are citizen of an European Union member nation, you may not use this service unless you are at least 16 years old.
You already know Dokkio is an AI-powered assistant to organize & manage your digital files & messages. Very soon, Dokkio will support Outlook as well as One Drive. Check it out today!
Lurgainazaletik barrura sakondu ahala, tenperatura pixkanaka igotzen dela egiaztatu da. Tenperatura hazkunde honi Gradiente Termikoa esaten zaio.
Gure planeta duela 4.600 miloi urte sortu zen, hainbat asteroide elkartu zirenean (erakarpen grabitatorioa dela eta) . Ondoren, bostehun miloi urte baino gehiagoan, meteorito askok Lurra jo zuten eta haietako talka bakoitzak bero izugarria sortu zuen. Ondorioa: planetaren gainazala, hasiera batean, ez zegoen egoera solidoan. Urteak aurrera joan ziren heinean Lurra hoztu zen eta gainazala solidotu zen.
Baina barrutik, bero fluxua (Lurbarnetik espaziora, puntu beroenetik hotzenetara) oraindik ari da, espaziorantz; nork mantentzen du bero fluxu hau?
Bero honen jatorria, arrazoi hauetan datza: a) Uranioa, Plutonioa eta Torioa besteak beste , harriak osatzen dituzten mineraletan daude, eta elementu erradiaktiboak dira (fisio nuklearreko prozesuak burutzen dituzte, espontaneoki) eta energia igortzen dute erradiazioa gisa. b) Bestaldetik, Lurraren barnealdean, presioa oso handia da eta Presioak beroketa eragiten du.
Beraz barneko beroak bi jatorri ditu:
1) Elementu erradiaktibo naturaleen desintegrazioa (eragile nagusia) eta
2) Lurbarneko Presioa (ez da bestea bezain garrantzitsua).
2.1- Lurra planetaren egitura:
Nolakoa da gure planeta?
Bi egitura-eredu daude, kasu bakoitzean erabiltzen den aztertze-irizpidearen arabera.
a) Eredu estatiko mineralogikoa (ikuspuntu mineralogiko batetik sortua, materialeen osaera kimikoaren arabera).
Hiztegia: Azala, Mantua, Nukleoa edo Gunea.
b) Eredu dinamikoa (ikuspuntua, geruza edo elemntu desberdinen portaera mekaniko eta mugikortasunaren arabera).
Bi geruza desberdinen arteko mugari etengunea deitzen zaio: Mohorovicic etengunea ......
Bi eredu hauetan sortzen diren egiturazko geruzak ez dira erabat gainjartzen, ez dira baliakideak: adibidez, Azala (eredu estatikoaren terminua) eta Litosfera (eredu dinamikoaren terminua) ez dira baliakideak, ez dira sinonimoak.
Irudi hauetan bi ereduen arteko alderaketa irudikatzen da, ezkeraldean eredu estatiko-geokimikoa (osaera mineralogikoaren arabera) eta eskubian eredu dinamikoa (portaera mekaniko eta mugikortasunaren arabera).
Teoria honek Lurraren egitura-eredudinamikoan oinarritzen da eta hiru baieztapen ditu:
1.- Lurraren gainazaleko harrizko geruza solidoa Litosfera deitzen da; zenbait zatitan zatituta dago: Plaka Litosferikoak.
2.- Plaka Litosferikoak desberdinak dira:
Tamainarengatik (Handiak, ertainak, txikiak), lodiera eta osaera mineralarengatik (kontinentalak, oso lodiak; ozeanikoak, meheagoak eta azkenik, mistoak).
3.- Plakak mugitzen ari dira, Mantuaren gainetik, hiru higidura moten arabera:
a) bereizten ari direnak, elkar urrunduz.
b) elkar jotzen edo talkatzen ari direnak eta
c) albotik irristatzen ari direnak.
Plakeen hiru mugimenduak:
1) Albotik irristatzen ari direnak,
2) bereizten eta urruntzen ari direnak eta
3) elkarren arteko talka egiten ari direnak.
Zergatik mugitzen dira Plaka Tektonikoak?:
Astenosferan (solido isurkorra), bero fluxuak eraginda, konbekzio korronte batzuk sortzen direlako.
Konbekzio korronte hauek gaineko Plaka Litosferikoak mugiarazten dituzte, ondoko bideoan ikusten den bezala.
Plaka Litosferikoak mugitzen ari dira, hiru mugimendu moten arabera;
a)1. mugimendu mota:
Ertz edo Muga dibergenteak(Dortsal ozeanikoak eta Rift-ak sortzen dira).
Kasu honetan bi plakak bereizten ari dira, eta sortzen den tartetik litosfera berria sortzen da.
Hhiru irudi hauetan, Rift baten sorrera eta ozeano baten hedapenaren hasiera ikusten da:
Animazio hauen bidez, Dortsal eta Rift egituren sorrera uler dezakezu:
Dortsal baten sorrera : Litosfera ozeaniko berria eratzen da, eta bereizten ari diren bi plakak, plaka ozeanikoa dira.
Rift baten sorrera : Litosfera berria eratzen da, baina bereizten ari diren plakak, plaka kontinentalak dira.
Ertz edo muga konbergenteak (Azpiratze zonak) : bi plaka bata bestearekiko elkartzen direnean eta beraz bata bestearen azpitik sartu edo talka egiten dute. Beti, plakarik dentsoena bestearen azpian hondoratzen da.
Animazio hauetan ertz konbergente mota desberdinak azaltzen dira, talkatzen ari diren plaka moten arabera:
Plaken arteko talkak direla eta, litosferaren materialak tolesten dira (askotan, apurketak ere gertatzen dirak, failak hainzuzen ere). Plaka litosferiko motaren arabera, sortutako orogenoa (erliebe-multzoa) desberdina izaten da:
Lurrikara gehienak plaka tektonikoen mugetan ari diren indarreek eragiten dute, lurrazalaren egokitze bat behartzen dutenean.
Lurrikara gertatzen den lurrazpiko puntuari hipozentro deritzo, eta bere bertikalean dagoen lurrazaleko puntuari (eta jakina, kaltetuta izango den lehen puntuari eta eragin handien jasango duen puntuari) epizentro.
Sismografoa lurrikara batek sorturiko uhinak antzemateko eta neurtzeko erabiltzen den gailua da. Tresna hau hasiera batean pendulu batez osatzen zen, zeinen masa geldi geratzen zen ingurukoa mugitzen zen bitartean (lurrikara indarrean ari zen bitartean). Pendulu horrek punta bat zuen eta eta paper-bobina birakor baten gainean dardarazioen erregistroa grabatzen zuen.
3.4- Tsunamiak:
Tsunamien sorrera, azpiratze zona ozeanikoetan gertatutako lurrikaretan datza. Lurrikar horietan askatzen den energia gaineko ur masari transmititzen zaio, olatu segida eragiten delarik.
Comments (0)
You don't have permission to comment on this page.